In dit artikel lees je wat het Expertise Reversal Effect is: waarom uitleg, voorbeelden en stappenplannen die beginners helpen, bij gevorderde leerlingen juist kunnen tegenwerken. Het artikeltje laat zien waarom goed lesgeven vraagt om precies weten wanneer je moet sturen — en wanneer loslaten.
Cognitive load, spaced distribution, interleaving, dual coding… Het Nederlandse basisonderwijs wordt alsmaar bekender met termen uit de cognitieve psychologie. En… dat is terecht!
De cognitieve psychologie blijkt bij uitstek zo’n broodnodige brug tussen onderwijsonderzoek en praktijk. Ik vermoed dat de populariteit deels te verklaren is omdat deze onderzoeken vaak een directe gedragsvertaling in zich hebben: wat leerkrachten dag A lezen, kunnen ze dag B toepassen.
Dus… als het mag… gooi ik er nog zo’n mooie term in (die ik véél minder tegenkom). Hou je vast, komt ‘ie:
Expertise Reversal Effect
Dit effect houdt in dat ondersteuning (zoals uitleg, voorbeelden, hulpmiddelen) het leren van beginners bevordert, maar het leren van gevorderde leerlingen juist kan belemmeren.
Wat helpt bij weinig voorkennis, werkt averechts bij veel voorkennis.
Deze voorkennis maakt veel uitleg overbodig; het werkgeheugen raakt onnodig belast. Wat ooit hielp bij het opbouwen van schema’s, vertraagt nu de verwerking, zaait verwarring (door redundante of tegenstrijdig lijkende info), werkt irritatie in de hand en drukt de motivatie. Kortom: te veel hulp ondermijnt autonomie én leerwinst. ( ↩️ 'Reversal' slaat hier op de 'omkering' van het effect van instructie. Het "effect" van specifieke instructievormen neemt af naarmate de expertise toeneemt)
Voor leerkrachten in het PO is dit belangrijk, omdat onze leerlijnen vaak ‘op tussenstappen’ zijn opgebouwd. Neem bijvoorbeeld rijgen op de getallenlijn. In groep 4 is het een doel op zich, terwijl het juist bedoeld is als opmaat naar flexibel, handig rekenen. Wat als een sterke rekenaar in groep 4 dát al beheerst?
Ook stappenplannen zijn berucht: bedoeld als tijdelijke steun om denkstappen zichtbaar te maken, maar zodra de structuur landt, vertragen ze, vullen het werkgeheugen en nemen eigenaarschap weg. Wordt een zijwieltje dan 'n remblok?
Je kunt het allemaal ‘n beetje vergelijken met een steiger rond een huis:
Tijdens de bouw is die onmisbaar. Maar ‘t huis eenmaal staat, blokkeert diezelfde steiger het licht en de ruimte.
Wat mij betreft toont deze term maar weer wat voor’n bijzondere kunstvorm goed lesgeven is. Weten wanneer je moet sturen. Weten wanneer je moet loslaten. Aanvoelen wanneer steun verandert in ballast. Ons vak vereist dus finesse! Tja... Voorwaardelijk hiervoor is een flinke dosis kennis van leerlijnen en einddoelen. Ook kennis van de 'why' achter verschillende vakdidactische routes helpt hierbij.
Uiteraard kent ook deze term weer vele nuances en roept het verschillende nieuwe vragen op. Wil jij je hierin verder verdiepen? Zeer recent (augustus 2025) werd een nieuwe meta-analyse geplaatst. Gratis (!) toegankelijk via https://lnkd.in/etuBbifg
Reactie plaatsen
Reacties